Τι είναι το αθλητικό ταλέντο;

Υπάρχουν δύο “είδη” ταλέντου στο τρέξιμο αντοχής. Ο ένας είναι η βάση αναφοράς σου: αν είσαι εντελώς απροπόνητος και κάποιος ξαφνικά σε τραβήξει από τον καναπέ και σε βάλει στον στίβο, πόσο γρήγορα θα μπορούσες να τρέξεις ένα μίλι; Ο άλλος είναι η δυνατότητα εξέλιξής σου: σε έξι εβδομάδες, έξι μήνες ή έξι χρόνια σταθερής προπόνησης, πόσο γρηγορότερος θα μπορούσες να γίνεις;

Αυτή είναι η εικόνα που θα διεμόρφωνε κανείς, διαβάζοντας το βιβλίο του David Epstein, “The Sports Gene”, το 2013. Στην πραγματικότητα όμως, δεν εννοούμε ακριβώς αυτό, όταν λέμε ότι κάποιος είναι ταλαντούχος δρομέας. Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει αντικειμενικός τρόπος να μετρηθεί το πόσο σύντομα κάποιος χάνει την φυσική του κατάσταση ή πόσο γρήγορα βελτιώνεται με την προπόνηση. Επίσης, ο παραπάνω ορισμός του ταλέντου αφήνει έξω κάποιους παράγοντες που σίγουρα θα επηρέαζαν την αξιολόγησή μας: πνευματική δύναμη, σταθερότητα, ικανότητα αποκατάστασης, βιομηχανική κ.α.

Οπότε τι είναι το ταλέντο; Δύο πρόσφατες μελέτες των αθλητικών ψυχολόγων, Kathryn Johnston και Joe Baker του York University του Toronto, προπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα. Όχι όμως λέγοντάς μας οι ίδιοι τι πιστεύουν αλλά ρωτώντας τους προπονητές τρεξίματος τι εννοούν με τον όρο ταλέντο. Η πρώτη έρευνα, η οποία δημοσιεύθηκε στις αρχές του 2022 στο Journal of Expertise, συνοψίζει τις γνώμες των προπονητών. Η δεύτερη έρευνα, δημοσιευμένη στο PLoS ONE, εστιάζει στα δεδομένα που οι προπονητές χρησιμοποιούν για να επιλέξουν τους αθλητές που θα απαρτίσουν την ομάδα τους. Και οι δύο μελέτες βασίστηκαν σε συνεντεύξεις δέκα προπονητών τρεξίματος στον Καναδά, σχεδόν όλοι τους με δρομείς διεθνούς επιπέδου.

Θα πρέπει να πούμε ότι οι ερευνητές δεν κατέληξαν σε κάποιο συμπέρασμα – αποκάλυψη ή κάποιον περιεκτικό ορισμό του ταλέντου, που θα ικανοποιούσε τον καθέναν. Είναι ένα αρκετά πολύπλοκο ζήτημα και οι ακαδημαϊκοί ανέκαθεν διαφωνούσαν για τις διαφορές μεταξύ ταλέντου, προοπτικής, χαρίσματος ή άλλων συναφών εννοιών.

Ωστόσο, όλοι οι προπονητές συμφώνησαν ότι η έννοια του ταλέντου υφίσταται. Παρότι κάτι τέτοιο μοιάζει αυτονόητο, δεν αποτελεί ασήμαντη παρατήρηση. Είναι πολλά και δημοφιλή τα βιβλία που ισχυρίζονται πως το ταλέντο είναι μία υπερτιμημένη αντίληψη (Outliers, The Talent Code και Talent is Overrated). Οι ερευνητές απέφυγαν να αναφέρουν αυτό καθαυτό το ταλέντο στις συνεντεύξεις τους, περιμένοντας τους προπονητές να το βάλουν στην συζήτηση. Π.χ, ξεκινούσαν με ερωτήσεις όπως, “πείτε μας για τους καλύτερους αθλητές που έχετε δουλέψει”. Αν αυτοί αναφερόντουσαν στο ταλέντο (κάτι που όλοι έκαναν), ακολουθούσε η ερώτηση. “τι σημαίνει ταλέντο κατ’ εσάς;”.

Κι εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται ενδιαφέροντα. Η πρώτη δημοσίευση καταλήγει σε ένα γενικό μοτίβο. Για παράδειγμα, οι προπονητές έτειναν να διαχωρίζουν μεταξύ εγγενούς ταλέντου ή ανεπτυγμένου ταλέντου. Το ταλέντο στο τρέξιμο μπορεί να έχει διάφορες μορφές και ανεξάρτητες μεταξύ τους, όπως η ταχύτητα ή η αντοχή, αλλά και ψυχολογικά στοιχεία, όπως η νοητική δύναμη. Κάποιες φορές μπορεί αυτά να είναι προφανή στο έμπειρο μάτι, κάποιες άλλες μπορεί να είναι κρυμμένα και να αναδεικνύονται μετά από ένα διάστημα υπομονής και προπόνησης.

Μεμονωμένα, σίγουρα όλα αυτά έχουν κάποιο νόημα. Αν όμως πας να τα συνδυάσεις, δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρα. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός ταλαντούχου δρομέα κι ενός γρήγορου δρομέα; Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτό που δίνεται έμφαση είναι η ύπαρξη κρυμμένων ικανοτήτων, ακομη κι αν αυτές δεν αξιοποιούνται την παρούσα στιγμή. Ακόμη κι αν ο Eliud Kipchoge σταματούσε να προπονείται για έναν χρόνο, χάνοντας μεγάλο μέρος της φυσικής του κατάστασης, ένα υποθετικό “ταλεντόμετρο” θα άρχιζε να χτυπάει σαν τρελό αν το έστρεφες προς το μέρος του. Θεωρητικά, το ταλέντο είναι μία ένδειξη του πόσο γρήγορα θα μπορούσες να τρέξεις και όχι του πόσο γρήγορα τρέχεις τώρα. Μία πρόβλεψη, θα λέγαμε.

Η δεύτερη δημοσίευση εστιάζει στην περίπτωση της πρόβλεψης, ρωτώντας τους προπονητές πώς επιλέγουν δρομείς για τις ομάδες τους. Αυτό που οι περισσότεροι απήντησαν, ήταν πως συλλέγουν πολλά δεδομένα για να αποφασίσουν αν ένας αθλητής ταιριάζει στην ομάδα. Σίγουρα βασίζονται και σε αντικειμενικά κριτήρια, όπως οι επιδόσεις, οι πιο πολλοί όμως προσπαθούν να “καταλάβουν” τον αθλητή, τόσο καθώς τρέχει, όσο και από την αλληλεπίδραση μαζί τους. Το “ταίριασμα” αποτελεί ένα διαφορετικό αλλά εξίσου σημαντικό κεφάλαιο, καθώς ο στόχος είναι περισσότερο η βέλτιστη απόδοση της ομάδος, παρά του δρομέα μεμονωμένα: ένας ιδιαίτερα προικισμένος αθλητής αλλά αταίριαστος ως χαρακτήρας, θα μπορούσε να τρέχει ο ίδιος πολύ γρήγορα, ρίχνοντας όμως π.χ. το ηθικό των υπολοίπων. Κι αυτό θα έκανε κακό στην ομάδα. Άλλωστε, ο δρομέας αναπτύσσεται μέσω της ομάδος, οπότε αυτή είναι πάνω απ’ όλα.

Πολλοί coaches ανέφεραν πως χρησιμοποιούν την ανάλυση της βιομηχανικής για να αξιολογήσουν έναν νέο, υποβάλλοντάς τον σε διάφορες μετρήσεις δύναμης, ευκαμψίας ή εκρηκτικότητας. Αποτελεί για κάποιους ένα τρόπο πρόβλεψης της μελλοντικής απόδοσης, δίνοντας πιθανώς μία εικόνα των πιθανοτήτων τραυματισμού.

Διαβάζοντας τα δύο papers, διαφαίνονται δύο απαντήσεις στην ερώτηση τι ονομάζουμε ταλέντο. Η πρώτη είναι η “απλοϊκή”, όπου εξετάζεται το πόσο γρήγορος είσαι χωρίς προπόνηση και πόσο μπορείς να βελτιωθείς προπονούμενος. Στην θεωρία, και οι δύο αυτές παράμετροι είναι μετρήσιμες. Παραβλέπονται όμως πολλές άλλες, οι οποίες συμβάλλουν στην εξέλιξη ενός αθλητή. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το ότι κανείς από τους προπονητές στην έρευνα, δεν υιοθέτησε έναν τόσο περιορισμένο ορισμό του ταλέντου.

Η δεύτερη, πιο σύνθετη προσέγγιση στο ερώτημα, είναι αυτή που απαντάει στο εξής: “υποθέτοντας ότι κάποιος κάνει τα πάντα σωστά, πόσο γρήγορος μπορεί να γίνει σε πέντε χρόνια;”. Είναι η μηχανική του τρεξίματός του, η νοοτροπία κι η φιλοδοξία του, ο τύπος των μυικών ινών του ή άλλα στοιχεία που το μάτι του προπονητή μπορεί ή δεν μπορεί να πιάσει, παρά την εμπειρία του. Αυτό είναι που πραγματικά πρέπει να μας απασχολήσει, το οποίο όμως δεν είναι μετρήσιμο αλλά ούτε και μπορεί να καθοριστεί.

Αυτές είναι οι ουσιαστικές ερωτήσεις, επισημαίνουν οι Johnston και Baker, καθώς ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το ταλέντο, έχει επίδραση στην ανάπτυξη των αθλητών. Και σε αρκετές περιπτώσεις καθορίζει την εξέλιξή τους. “Αν το ταλέντο δεν μπορεί να διαπιστωθεί ή μετρηθεί αξιόπιστα και έγκυρα, τότε ποιο το νόημα για έναν προπονητή να χρησιμοποιεί τον όρο για να δει αν κάποιος ταιριάζει στο πρόγραμμά του;”, συμπληρώνουν. Δεν λέμε ότι το ταλέντο δεν υπάρχει. Φυσικά και υπάρχει. Είναι όμως μάλλον άδικο όταν, αξιολογώντας κι επιλέγοντας βάσει αυτού ή αντίστοιχα της έλλειψής του, καταλήγεις να αφήσεις κάποιους έξω από το άθλημα, πριν εξερευνήσουν τις δυνατότητές τους. Σε τελική ανάλυση, όπως είπε και ο George Malley, πρώην κάτοχος του ρεκόρ στις ΗΠΑ στα 3000m steeple και τα 21.1Κ, “Όσο περισσότερο έτρεχα, τόσο περισσότερο ταλαντούχος γινόμουν”.

Αρχικό κείμενο: Alex Hutchinson