Ακούγοντας το σώμα ή ακούγοντας μουσική; Σχέση μεταξύ απόδοσης και νοητικών στρατηγικών.

Θα πρέπει οι αθλητές αγώνων αντοχής και μακράς διάρκειας να είναι συγκεντρωμένοι στο κορμί τους και στις σωματικές αισθήσεις ή καλύτερα, να προσπαθούν να σκέφτονται κάτι άλλο κατά την διάρκεια της προσπάθειας;

Αθλητές και προπονητές στην προσπάθεια να επιτύχουν την καλύτερη δυνατή επίδοση είτε πρόκειται για μαραθώνιο, τρίαθλο ή αγώνα υπεραπόστασης, προσπαθούν, στο εργαστήρι που λέγεται προπόνηση, να σφυρηλατήσουν τα  συστατικά που ονομάζονται αερόβια αντοχή, ενδυνάμωση, μυική προσαρμογή. Επίσης, ασχολούνται με την τροφοδοσία, την ένδυση, την υπόδηση, όμως λίγος λόγος γίνεται για τις νοητικές στρατηγικές που θα σε κάνουν να «βάλεις» όλα τα παραπάνω συστατικά πάνω στον δρόμο και να πετύχεις το αποτέλεσμα για το οποίο έχεις προετοιμαστεί. Παρακάτω λοιπόν θα μιλήσουμε γι’ αυτό, θα δούμε δηλαδή ποια είναι η καλύτερη γνωστική προσέγγιση του αθλουμένου στη διάρκεια του αγώνα, ώστε να έχει την καλύτερη δυνατή επίδοση.

Συγκέντρωση
Η Συγκέντρωση (focus), παρόλο που αναγνωρίζεται ευρέως σαν ένας σημαντικός παράγοντας κατά τη διάρκεια της άσκησης και του αγώνα, δεν έχει μελετηθεί τόσο ευρέως. Μιλώντας για συγκέντρωση, εννoούμε αυτό που σε όλους είναι κατανοήτο. Την ικανότητα του αθλητή και συγκεκριμένα, του μυαλού του (εντάξει, ξέρω… όσοι τρέχουν χιλιόμετρα, δεν τους έχει μείνει και πολύ), να είναι επικεντρωμένο σε ένα αντικείμενο και μια σκέψη ανάμεσα σε μια πληθώρα πιθανών σκέψεων ή αντικειμένων.

Βοηθάει λοιπόν η συνεχής συγκέντρωση κατά τη διάρκεια ενός αγώνα μαραθωνίου ή καλό είναι πού και πού να πατάω το mp3 μου; Σε έρευνα που αφορούσε αναρριχητές υψομέτρου, η συγκέντρωση ήταν ο βασικός παράγοντας που τους κατέστησε ικανούς να επιστρέψουν πίσω στη βάση τους σώοι και αβλαβείς. Στα μεγάλης διάρκειας αθλήματα ισχύει το ίδιο; Για να δούμε λοιπόν.

Σύνδεση και Αποσύνδεση
Ας δούμε πρώτα για ποιο πράγμα μιλάμε. Όταν αναφερόμαστε στη Σύνδεση, (Association) μιλάμε για μια γνωσιακή στρατηγική του ατόμου, κατά την οποία ο αθλητής δίνει προσοχή και είναι επικεντρωμένος στα εσωτερικά σωματικά ερεθίσματα, όπως η μυϊκή ένταση, η αναπνοή, ο ρυθμός, η υποκείμενη δυσφορία ή πόνος του σώματος. Η παραπάνω προσέγγιση επιτρέπει στο άτομο να έχει κάθε στιγμή επίγνωση του τι γίνεται στο σώμα του, σαν ένα εξελιγμένο σύστημα τεχνολογίας, που επιτηρεί όλες τις λειτουργίες ενός μηχανήματος. Με αυτές τις πληροφορίες ρυθμίζει αναλόγως τη στρατηγική στον αγώνα και την προσπάθεια.

Να δούμε τώρα με την Αποσύνδεση (Dissociation) τι γίνεται. Πρόκειται για μια γνωστική δράση, κατά την οποία ο αθλητής επικεντρώνεται στα εξωτερικά ερεθίσματα ή ερεθίσματα που δεν αφορούν το κορμί του. Όπως, για παράδειγμα, τη μουσική που ακούει, το τοπίο που διασχίζει, τη νοητική αναπαράσταση του τερματισμού, την πλάτη του μπροστινού. Όλα επιτρέπονται με λίγα λόγια! Μυαλό είναι αυτό…

Να συνδεθώ η όχι;
Μια πρωτοποριακή για την εποχή έρευνα ανάμεσα σε επαγγελματίες και μεγάλων αποστάσεων αθλητές κολλεγίου, πυροδότησε μεγάλη συζήτηση στην κοινότητα της Αθλητικής Ψυχολογίας. Αυτό συνέβη, εξαιτίας των διαφορετικών τύπων στρατηγικής Συγκέντρωσης, που εφάρμοσαν οι δύο ομάδες της έρευνας.
Ειδικότερα, όπως φάνηκε από τα αποτελέσματα, οι επαγγελματίες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν περισσότερο τη Σύνδεση με τα σωματικά τους αισθητήρια, σε αντίθεση με τους αθλητές κολλεγίου, που χρησιμοποιούσαν περισσότερο τη στρατηγική της Αποσύνδεσης, για την οποία μιλήσαμε παραπάνω. Δηλαδή, προσπαθούσαν περισσότερο να αποσπάσουν την προσοχή τους μακριά από τις σωματικές αισθήσεις.

Τα κύρια συμπεράσματα από την έρευνα αυτή, αλλά και από ακόλουθες μελέτες αφορούν στα εξής:

1. H σύνδεση σχετίζεται περισσότερο με ταχύτερο τρέξιμο από ότι η αποσύνδεση.
2. Ασχέτως με το επίπεδο της αγωνιστικής ικανότητας, φαίνεται πως οι δρομείς χρησιμοποιούν περισσότερο τη σύδεση κατά τη διάρκεια του αγώνα και περισσότερο την αποσύνδεση κατά τη διάρκεια της προπόνησης (γι’ αυτό φοράς τα ακουστικά σου).
3. Οι ελίτ αθλητές είναι πιθανό να έχουν ευέλικτες νοητικές στρατηγικές που τους επιτρέπουν να αλλάζουν επικέντρωση μέσα ή έξω.

Αποσύνδεση και Πόνος.
Επαρκείς αποδείξεις συνδέουν την αποσύνδεση από τα σωματικά συμπτώματα με αυξημένη ανοχή στον πόνο. Η λογική της παραπάνω θεώρησης εξηγείται επιστημονικά από τους ερευνητές, λέγοντας πως τα αιθητηριακά μας κανάλια γεμίζουν με τις εξωτερικές πληροφορίες, μπλοκάροντας προσωρινά τις σωματικές πληροφορίες. Σε υποστήριξη αυτού, έρευνα έδειξε πως άτομα που ήταν επικεντρωμένα σε εξωτερικά ερεθίσματα κατά τη διάρκεια της άσκησης, εκτιμούσαν χαμηλότερα την ένταση της φυσικής δραστηριότητας, σε σχέση με τους «ενδοσκόπους».

Σύνδεση και Πόνος.
Όπως αναφέρθηκε, οι επαγγελματίες αθλητές χρησιμοποιούν κυρίως τη στρατηγική της επικέντρωσης στα σωματικά ερεθίσματα και λίγες φορές αποσυνδέονται από αυτά, ανάλογα με τις συνθήκες. Κάποιος ίσως να περίμενε τους ελίτ αθλητές να χρησιμοποιούν κατά κόρον την προς τα έξω συγκέντρωση, αφού όπως είπαμε, αυξάνει το κατώφλι της ανοχής στον πόνο και γενικότερα, στη δυσφορία από την προσπάθεια. Το αντίθετο συμβαίνει και η επιστήμη έδωσε πάλι την εξήγηση. Σε έρευνα επαγγελματιών μαραθωνοδρόμων φάνηκε πως όταν τα ερεθίσματα πόνου αυξάνονται εξαιτίας της υψηλής απόδοσης, όπως συμβαίνει στους ελίτ αθλητές, απαιτείται συγκέντρωση και ακριβής παρατήρηση των λειτουργιών του κορμιού, προκειμένου να διατηρήσουν τη βέλτιστη απόδοση κατά τη διάρκεια του συναγωνισμού, μένοντας διαρκώς σε ένα κατώφλι πόνου, δυσφορίας και απόδοσης, που τους καθιστά ικανούς να πετύχουν υψηλή επίδοση, πιέζοντας τον εαυτό τους στα ανώτερα όρια αντοχής. Περισπώντας την προσοχή τους έξω από το κορμί τους, δεν θα μπορούσαν να ρυθμίσουν τη μηχανή στο μέγιστο, καθώς θα μπλόκαραν οι απαραίτητες πληροφορίες με εξωτερικά ερεθίσματα. Με λίγα λόγια, η τεχνική του αναστενάρη που διαλογίζεται σε άλλη διάσταση, δεν δουλεύει στην προκειμένη.

Υπόλοιπα αθλήματα.
Μελέτες επίσης έχουν γίνει σε αθλητές, οι οποίοι ασκούνται με βάρη. Και εκεί φανηκε το ίδιο. Πως κατά την διάρκεια της άσκησης στην προπόνηση, η αποσύνδεση δουλεύει καλά, με την έννοια της μείωσης της αίσθησης της προσπάθειας και της ανοχής των μυών στον πόνο. Όμως, σε επαγγελματίες αθλητές, κατά τη διάρκεια άρσης βαρών, η πλήρης συγκέντρωση στο μυϊκό σύστημα έχει τον κύριο λόγο. Τέλος, έρευνα σε κωπηλάτες κατέδειξε παρόμοια αποτελέσματα με αυτά που ήδη αναφέραμε, προσθέτοντας κάτι σημαντικό. Το κυρίαρχο προσωπικό στυλ του κάθε αθλούμενου παίζει σημαντικό ρόλο. Κοινώς, ό,τι «δουλεύει» για τον καθένα καλύτερα.

Για να συνοψίσουμε λοιπόν. Οι στρατηγικές συγκέντρωσης που χρησιμοποιεί ο κάθε αθλούμενος σίγουρα έχουν κυρίαρχο ρόλο στην επίδοση του είτε πρόκειται για επαγγελματία είτε για ερασιτέχνη του Σαββατοκύριακου. Φαίνεται πως οι επαγγελματίες επικεντρώνονται περισσότερο προς τα μέσα, σε αντίθεση με τους μη επαγγελματίες. Αξίζει να σημειωθεί – και αυτό το κράτησα για το τέλος – πως η αύξηση αντοχής στον πόνο – δυσφορία, που προσφέρει η αποσύνδεση, αφορά κυρίως σε ήπιες ή μέτριας έντασης επώδυνες καταστάσεις, κάτι που καλύπτει τις ανάγκες των περισσότερων ερασιτεχνών δρομέων.

Οπότε, με ακουστικά ή χωρίς, τρέξε και, ανάλογα με τις προσωπικές σου ανάγκες, την ένταση της προσπάθειας, το επίπεδο ανταγωνισμού, ρύθμισε και τον στόχο συγκέντρωσης. Η ικανότητα εναλλαγής ανάλογα με τις περιστάσεις είναι σίγουρα ένα μεγάλο προσόν για έναν ικανό αντοχιτζή.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Baghurst, T. et al. (2004). Evidence for a Relationship Between Attentional Styles and Effective Cognitive Strategies During Performance. Athletic Insight, Published online, March 2004, Vol. 6, Iss. 1.
2. Burke, S., & Orlick, T. (2003). Mental Strategies of Elite High Altitude Climbers: Overcoming Adversity on Mount Everest. Journal of Human Performance in Entreme Enviroments, Vol. 7, Iss.2, Article 4.
3. Crust, L. (2002). When it comes to doing your best, it’s the thoughts that count. Peak Performance, 172, pp.6-8.
4. Masters, K.S., & Lambert, M.J. (1989). The relations between cognitive coping strategies, reasons for running, injury, and performance of marathon runners. Journal of Sport and Exercise Psychology, 11, pp.161-170
5. Masters, K.S., & Ogles, B.M. (1998). Associative and Dissociative cognitive strategies in exercise and running: 20 years later, what do we know? The Sport Psychologist, 12, pp.253-