H διαμάχη φύσης-περιβάλλοντος αποτελεί μια διελκυνστίδα που απασχολεί τις ανθρωπιστικές και φιλοσοφικές επιστήμες αρκετές δεκαετίες. Λέγοντας φύση εννοούμε την κληρονομικότητα γονιδιακών χαρακτηριστικών και, γενικότερα, την αμιγώς βιολογική προίκα του ατόμου. Από την άλλη, η έννοια περιβάλλον αφορά τη μαθημένη ικανότητα και, γενικότερα, τα χαρακτηριστικά που αποκτούνται μέσω της εμπειρίας και συνδιαλλαγής με το περιβάλλον.
Η διαμάχη αυτή έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές για να χαρακτηρίσει αρνητικά και να στιγματίσει άτομα ή ολόκληρες όμάδες ατόμων. Δεν είναι μακρινή η ευγονική των Ναζί και η μοναδική άρια φυλή, καθώς και επίγονoι σχιζοφρενών ατόμων στιγματίζονταν ως σχιζοφρενείς και οι ίδιοις λόγω της κληρονομικότητας.
Στον χώρο της μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η ψυχαναλυτική σκέψη του Φρόιντ στις αρχές του αιώνα κινήθηκε περισσότερο προς τον άξονα της φύσης, θεωρώντας πως τα εσωτερικά κίνητρα, όπως η ζωή και ο θάνατος κυριαρχούν στον φαινότυπο της συμπεριφοράς, ενώ το περιβάλλον ακολουθεί μέσω της ανατροφής.
Τη δεκαετία του 1960, η θεωρία της συμπεριφοράς και της κοινωνικής μάθησης μέσω του Σκίννερ και του Μπαντούρα έδωσε βάση στην άκρη του άλλου συνεχούς, αν μπορεί να θεωρηθεί πως μπορεί να υπάρξει ένα συνεχές μεταξύ φύσης και περιβάλλοντος. Οι θεωρητικοί αυτοί λοιπόν έδωσαν βάση στο περιβάλλον, δηλαδή τη μίμηση μέσω προτύπου, την κοινωνική μάθηση, και την ενίσχυση της μάθησης μέσω της θετικής εμπειρίας.
Τι θέλω να πω με όλα αυτά σε ένα σάιτ αθλητικού-δρομικού περιεχομένου; Για να προσπαθήσω να το φέρω στα μέτρα μας, θα μιλήσω με παραδείγματα.
Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε έναν αθλητή που βιολογικά έχει μια δεδομένη αναερόβια ικανότητα και γενικότερη δρομική ικανότητα, η οποία δεν τον καθιστά ικανό να πετύχει κάτι αξιόλογο και δεν έχει κανένα αντίστοιχο δρομικό πρότυπο στον οικογενειακό κύκλο.
Στην δεύτερη περίπτωση, έχουμε τον ίδιο τύπο βιολογικά και εργομετρικά, όμως έχει έναν θείο που χρόνια ασχολούνταν με το τρέξιμο και τον θαυμάζει. Επίσης, το γήπεδο που πάει προπόνηση είναι απέναντι από το σπίτι του…
Ποιος από τους δύο λοιπόν έχει καλύτερη τύχη να πετύχει κάτι παραπάνω και να νικήσει την φύση του; Ποιος έχει περισσότερες πιθανότητες λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών να αποκτήσει συνήθειες δρομέα, ασχέτως αποτελέσματος; Ένα περιβάλλον που μας μαθαίνει, κινητοποιεί και ενισχύει θετικά, σίγουρα αμβλύνει ή, ας μου επιτραπεί, επιδιορθώνει τις βιολογικές ρωγμές μας.
Είναι πλέον κοινά αποδεκτό πως κληρονομικότητα και περιβάλλον δεν δρουν ανεξάρτητα. Αλληλοσυμπληρώνονται και αποτελούν διαμεσολαβητή και ενισχυτή το ένα του άλλου. Η γονιδιακή μας προδιάθεση σίγουρα αποτελεί για τον καθένα μας ταβάνι στις δρομικές του ικανότητες, λίγο ή πολύ. Η ενασχόληση όμως με το άθλημα και κάθε δραστηριότητα έρχεται μέσω της εμπειρίας. Κανείς δεν ξέρει σε τι είναι ικανός μέχρι να δοκιμάσει. Ποια μεγαλύτερη πρόκληση από το να ασκήσεις στο μέγιστο τους γονιδιακούς σου περιορισμούς!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ικανότητα της όρασης. Το γονίδιο υπάρχει, αλλά, αν δεν υπάρξει το αντίστοιχο περιβαλλοντικό ερέθισμα, το γονίδιο δεν ενεργοποιείται ποτέ.
Κλείνοντας ανάποδα, να πω πως αφορμή αυτού του άρθρου αποτελούν οι προσπάθειες Nike και Adidas για το υπεράνθρωπο sub2. Πέραν του επικοινωνιακού διαφημιστικού στόχου, αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωσης συνέργειας γονιδίων και περιβάλλοντος.
Οι πιο προικισμένοι γονιδιακά δρομείς προπονούνται, τρέφονται, ντύνονται στις πιο τέλειες περιβαλλοντικές συνθήκες, προκειμένου να πάρουν το μάξιμουμ της φύσης τους.
Εντάξει, είπαμε, είσαι χάλια δρομικά και δεν έχεις σχέση με αυτούς. Το θέμα δεν είναι να σπάσεις το 3ωρο ή το 4ωρο… Το θέμα είναι να υπερκεράσεις το γονίδιό σου, τον ίδιο σου τον εαυτό. Τι πιο τεράστια πρόκληση…
Ένα ενισχυτικό περιβάλλον θα σε βοηθήσει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Skinner, B. F. (1957). Verbal behavior. Acton, MA: Copley Publishing Group.
Freud, S., In Strachey, J., In Freud, A., & In Richards, A. (1966). The Standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud. London: Hogarth Press.
