Η ατέρμονη αναζήτηση για το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έχει το κόστος της. Ονομάζεται “Υπόθεση της Κόκκινης Βασίλισσας”.
Πριν λίγα χρόνια, η ποδηλατική ομάδα της Bahrain Merida δοκίμαζε την επίδραση της ηλεκτροδιέγερσης του εγκεφάλου κατά την άθληση και πώς οι αλλαγές στο σήμα των νευρώνων μπορούν να ενισχύσουν την απόδοση και την αποκατάσταση. Σε κάθε περίπτωση, τα ευρήματα τέτοιων ερευνών εξελίσσουν την επιστήμη της άθλησης. Πάντα όμως ακολουθεί το, μάλλον, φιλοσοφικό ερώτημα: το να κερδίσεις κάποια δευτερόλεπτα ή και λεπτά, κάνει τελικά το ταξίδι σου καλύτερο;
Αν ήσασταν π.χ. ένας ποδηλάτης της Bahrain Merida στο Tour de France, η απάντηση θα ήταν προφανής: το να κερδίζεις είναι πολύ πιο απολαυστικό από το αντίθετο. Παρ’ όλα αυτά, οποιοδήποτε τεχνολογικό πλεονέκτημα και να έχεις, είναι πάντα βραχυπρόθεσμο.
O Thomas Murray, φιλόσοφος που μελετάει την ηθική και δεοντολογία στον αθλητισμό, λέει: “κάθε φορά που μία δραστική, νέα τεχνολογία υιοθετείται σε ένα άθλημα, καταλήγει να γίνεται “τυραννική”. Πρέπει να την ακολουθήσεις. Και μετά τι; Ποιο το νόημα της ηλεκτροδιέγερσης του εγκεφάλου, αν υιοθετηθεί από όλους; Θα είσαι πάλι ακριβώς εκεί απ’ όπου ξεκίνησες, μέχρι να εμφανιστεί το επόμενο βοήθημα απόδοσης και να ξαναρχίσει ο ίδιος κύκλος.”
Εν ολίγοις, αυτό είναι το Red Queen effect. Η ιδέα ξεκίνησε από την εξελικτική βιολογία, σε μία μελέτη του 1973 από τον Leigh Van Vale και αφορούσε τον ανταγωνισμό μεταξύ των ειδών ή των συστημάτων.
Το όνομα προέρχεται από ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Lewis Carroll, Through the Looking-Glass (συνέχεια του Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων), όπου η Κόκκινη Βασίλισσα λέει στην Αλίκη: “χρειάζεται να τρέξεις όσο πιο γρήγορα μπορείς, για να παραμείνεις στο ίδιο μέρος”. Αν ο λαγός γίνει γρηγορότερος, τότε η αλεπού θα γίνει κι αυτή γρηγορότερη. Αν κάποιες σεκόγιες φτάσουν τα 100 μέτρα, θα πρέπει κι οι άλλες να ακολουθήσουν για να βρουν ήλιο.
Για ένα εξελικτικό σύστημα λοιπόν, απαιτείται συνεχής ανάπτυξη απλά και μόνο για να διατηρήσει την ικανότητά του σε σχέση με τα συστήματα με τα οποία συν-εξελίσσεται.
Αυτή η παραδοξολογία καταδεικνύει και την λογική που συνεχώς διέπει την σχέση μας με την απόδοση και τις επιδόσεις, όπως δείχνει και μία δημοσίευση του ανθρωπολόγου Thomas Hyland Eriksen στο Frontiers in Sports and Active Living, το 2021.
Ο Eriksen είναι Νορβηγός, οπότε ξεκινάει την παρατήρησή του με το cross-country skiing και την αλλαγή στα πέδιλα από ξύλινα σε fiberglass, τις συνεχείς εξελίξεις στην τεχνολογία του κερώματος ή το μεγάλο άλμα, όταν ο Bill Koch έκανε δημοφιλή της τεχνική του skate – skiing στα ’80s. Και πάει λέγοντας.
Όλο αυτό εντοπίζεται και σε ευρύτερο κοινωνικά επίπεδο. Τα πανεπιστήμια προσπαθούν να προσελκύσουν τους καλύτερους αθλητές με κάθε τρόπο, για να είναι πρώτα στην λίγκα τους. Τα ίδια τα σπορ αλλάζουν για να τραβήξουν την προσοχή μας. Τα κράτη εξοπλίζουν με την τελευταία τεχνολογία τους ολυμπιακούς αθλητές τους, για να δείξουν την αποδοτικότητα των προγραμμάτων τους. Ο Eriksen αναφέρει και το παράδειγμα του Vikersund στη Νορβηγία, όπου υπάρχει ένας λόφος – πίστα για άλματα με σκι. Οι Νορβηγοί αναβαθμίζουν την πίστα συνεχώς επί δεκαετίες, για να είναι ένα βήμα μπροστά σε σχέση με τον κύριο ανταγωνιστή τους, τον λόφο στην Planica της Σλοβενίας. Οι δύο χώρες δαπανούν μεγάλα ποσά για να μεγαλώνουν την πίστα και να προκύπτουν μακρύτερα άλματα, ακόμη κι αν αυτό δεν δίνει απαραίτητα και μεγαλύτερο ανταγωνισμό στο άθλημα. Κι όπως τονίζει ο Eriksen, “για μία χώρα σαν την Σλοβενία, αυτό σημαίνει ότι μένουν πίσω άλλες, σημαντικότερες κοινωνικές παροχές”.
Παρακολουθώντας τον μαραθώνιο αλλά και τον στίβο εδώ και δύο χρόνια, η εμπειρία ήταν περίεργη. Και δεν μιλάμε σε επίπεδο πανδημίας. Σε άνδρες και γυναίκες, οι 8 και 9 από τις 10 καλύτερες επιδόσεις της ιστορίας, έχουν γίνει από το 2017 και μετά, όταν εμφανίστηκε το Nike Vaporfly. Ήταν το πρώτο από μία νέα γενιά παπουτσιών με ενσωματωμένη πλάκα από ανθρακονήματα, το οποίο βελτίωνε την δρομική οικονομία. Αλλά και τα παπούτσια του στίβου έχουν εξελιχθεί, με τους χρόνους να κατεβαίνουν κι εκεί. Μεταξύ 1964 και 2017, μόλις δέκα αγόρια του λυκείου είχαν τρέξει το μίλι σε κάτω από 4′. Πέντε το έχουν κάνει ήδη μέσα στο 2022 και πιθανώς να αυξηθεί ο αριθμός μέχρι το τέλος του έτους. Είναι συναρπαστικό να βλέπεις τόσα ρεκόρ να καταρρίπτονται, μέχρι να πάψει να έχει πια νόημα.
Προκαλεί εντύπωση το πόσο δημοφιλή είναι το Vaporfly και τα υπόλοιπα αντίστοιχα μοντέλα στους ερασιτέχνες δρομείς. Τα χαρακτηριστικά ψηλόσολα έχουν εξαπλωθεί σε όλους τους λαϊκούς αγώνες και όχι μόνο στις πρώτες σειρές. Όπως και η ηλεκτροδιέγερση π.χ, το να ξοδέψεις 250€ για να κατεβάσεις λίγα λεπτά την επίδοσή σου στον μαραθώνιο, φαίνεται να έχει νόημα αν είσαι κανονικός αθλητής. Για εμάς τους υπολοίπους όμως, μοιάζει ίσως ανούσιο, εκτός κι αν κυνηγάμε κάποια συγκεκριμένα όρια. Για παράδειγμα, αν θες να πιάσεις το όριο για τον μαραθώνιο της Βοστώνης, τα 2 λεπτά διαφορά θα μπορούσαν να είναι καταλυτικά. Εν τούτοις, αν όλοι υιοθετούσαν το ίδιο τεχνολογικό πλεονέκτημα, η Κόκκινη Βασίλισσα θα έκανε την εμφάνισή της. Ήδη από το 2020, τα όρια για την Βοστώνη έχουν κατέβει κατά 5 λεπτά.
Μπορούμε να ξεφύγουμε από την Κόκκινη Βασίλισσα; “Μια γρήγορη απάντηση είναι πως όχι”, λέει ο Eriksen. “Η επιθυμία μας για υπεροχή και το ανταγωνιστικό κίνητρο, θα έχουν πάντα το πάνω χέρι, με ελάχιστες εξαιρέσεις”. Όπως ο λαγός κι η αλεπού δεν θα σταματήσουν ποτέ να προσπαθούν να τρέξουν γρηγορότερα, καθώς ο πρώτος πάντα θα έχει στόχο να μείνει ζωντανός κι η δεύτερη να τραφεί, έτσι κι οι επίδοξοι Boston qualifiers πάντα θα ψάχνουν το τεχνολογικό πλεονέκτημα για να πιάσουν το όριο. Ο Eriksen αναγνωρίζει τον ρόλο των κανονισμών, ώστε να τεθούν οι παράμετροι της τεχνολογικής εξέλιξης. Δεν πιστεύει όμως πως ο τροχός αυτός θα σταματήσει ποτέ να γυρίζει. Ούτε και θα θέλαμε κάτι τέτοιο. Αυτό που θα μπορούσαμε να κάνουμε, είναι να μειώσουμε την ταχύτητα περιστροφής του. Κάτι σαν του αγώνες Nascar αντί για την F1. Ή το παράδειγμα της Ολυμπιακής ιστιοπλοΐας, όπου οι αγωνιζόμενοι έχουν πανομοιότυπα σκάφη.
Για τους περισσοτέρους από εμάς, η μάχη με την Κόκκινη Βασίλισσα είναι θέμα προσωπικής οπτικής. Αν ψάχνεις την βελτίωση κατ’ απόλυτη έννοια, το να κατεβάσεις τον χρόνο σου 3′ στον μαραθώνιο, αποτελεί κατόρθωμα. Πιθανώς όμως να μετριαστεί η λάμψη του, αν κοιτάξεις μέσα στο σύστημα της δρομικής σου κοινότητας και διαπιστώσεις πως όσο βελτιώθηκες εσύ, τόσο βελτιώθηκαν κι εκείνοι που ήταν στο ίδιο επίπεδο με εσένα πριν. Η διαχωριστική γραμμή τελικά έγκειται στη νοοτροπία και το ένστικτο του καθενός. Σε αντίθεση με τα δέντρα που αναζητούν αναγκαστικά το φως του ήλιου, ο άνθρωπος έχει επιλογές. Κι αυτό είναι η ευλογία ή η κατάρα του.
Roberto4Carlos
Πραγματικά, αυτό το κυνήγι της Κόκκινης Βασίλισσας , αυτή η προσπάθεια να κατακτήσουμε την δρομική μας βελτίωση μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογικών βοηθημάτων, είναι πολλές φορές και βασανιστικό και αγχωτικό και μπορεί να φτάνει να χάνεις την χαρά του τρεξίματος που από χόμπι γίνετε εξάρτηση και καπελώνει όλη την καθημερινότητα. Για να μην μιλήσω για την οικονομική διάσταση του θέματος που πονάει πολλούς από μας!