Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, μεγάλη συζήτηση έχει γίνει σχετικά με τον πρηνισμό και το αν αυτός αποτελεί ενδεχόμενη αιτία τραυματισμού ή απλά τον φυσικό μηχανισμό απόσβεσης των κραδασμών. Παρ’ όλα αυτά, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, η γνώση μας γύρω από την συγκεκριμένη μηχανική του σώματος είναι περιορισμένη.
Οι όροι πρηνισμός και έξω απόκλιση (eversion) του ποδιού, έχουν χρησιμοποιηθεί πολλές φορές ως εναλλάξιμοι στην βιβλιογραφία, μιας και οι δύο περιγράφουν την περιστροφή γύρω από δύο διαφορετικούς άξονες του ποδιού. Επειδή πρόκειται για μια ιδιαίτερη άρθρωση, ιδίως λόγω της θέσης του αστραγάλου, αναγκαστικά μετράμε μεταβλητές που αφορούν την έξω απόκλιση, ώστε να προσεγγίσουμε την πραγματική κίνηση του πρηνισμού, χωρίς όμως αυτές να μπορούν να εξυπηρετήσουν ολοκληρωμένα τον σκοπό μας. Καθώς ο πρηνισμός είναι κάτι φυσικό και απαραίτητος για δραστηριότητες όπως π.χ. το τρέξιμο, οι μεταβλητές αυτές δεν μας βοηθούν επαρκώς να καταλήξουμε ποιο είναι ο βέλτιστος, ή αποδεκτός, βαθμός πρηνισμού. Επιπλέον, οι απόψεις σχετικά με την συγκεκριμένη κίνηση του ποδιού, ποικίλουν μεταξύ των ερευνητών και των κλινικών γιατρών και τις περισσότερες φορές οδηγούν σε αμφιλεγόμενα ή και λάθος συμπεράσματα. Ειδικά όσον αφορά τον συσχετισμό πρηνισμού και δρομικών τραυματισμών, όσο κι αν σας φαίνεται παράξενο, αυτός δεν έχει βρεθεί σε καμμία έρευνα με ικανό αριθμό δειγμάτων, είτε εγκάρσια είτε διαμήκη. Ως εκ τούτου, το ζήτημα του πρηνισμού πρέπει να επανεξεταστεί σε νέα βάση.
Το ανθρώπινο πόδι αποτελείται από 28 οστά, 33 αρθρώσεις και περισσότερους από 100 μύες, συνδέσμους και τένοντες, οπότε η “αποκωδικοποίηση” της κίνησης μίας τόσο πολύπλοκης κατασκευής δεν είναι εύκολη.
Το πόδι μπορεί να χωριστεί σε τρία τμήματα, το οπίσθιο, το μεσαίο και το εμπρόσθιο.
Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, η έρευνα σχετικά με την βιομηχανική του σημείου έχει επικεντρωθεί κυρίως στο οπίσθιο τμήμα. Εκεί υπάρχουν δύο βασικές αρθρώσεις: η υπαστραγαλική (μεταξύ του αστραγάλου και της πτέρνας) και η ποδοκνημική (μεταξύ του αστραγάλου και της κνήμης). Η ποδοκνημική άρθρωση (αυτή που οι περισσότεροι γνωρίζουμε ως αστράγαλος) κινείται πέριξ ενός σχεδόν καθέτου άξονα. Ο άξονας της υπαστραγαλικής άρθρωσης (εικόνα 1) είναι μία γραμμή που ξεκινάει σχεδόν από το έδαφος και την πίσω/εξωτερική πλευρά του ποδιού, με κατεύθυνση προς την εμπρόσθια/εσωτερική πλευρά και με κλίση περίπου 42°.

Εικόνα 1: ο άξονας κίνησης της υπαστραγαλικής άρθρωσης. Η διακεκομμένη γραμμή δείχνει τον διαμήκη άξονα του ποδιού.
Οι περιστροφές γύρω από τον άξονα της υπαστραγαλικής άρθρωσης, ορίζονται ως πρηνισμός (pronation) και υπτιασμός (supination):
Ο πρηνισμός είναι η προς τα μέσα περιστροφή του πίσω μέρους του ποδιού, κατά τον άξονα κίνησης της άρθρωσης.
Ο υπτιασμός είναι η προς τα έξω περιστροφή του πίσω μέρους του ποδιού, κατά τον άξονα κίνησης της άρθρωσης.
Η ποσοτικοποίηση του πρηνισμού και υπτιασμού σε πραγματικές συνθήκες, όπως για παράδειγμα το τρέξιμο, είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη, καθώς δε μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στο οστό του αστραγάλου από την εξωτερική του πλευρά. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι επιστήμονες έχουν εισαγάγει μεταβλητές που προσομοιάζουν την κίνηση του πρηνισμού. Οι πιο συχνές είναι της γωνίας του πίσω μέρους του ποδιού και της γωνίας του αχιλλείου τένοντα (εικόνα 2).

Εικόνα 2: Παρόλο που η πραγματική κίνηση της άρθρωσης του αστραγάλου είναι ο πρηνισμός και ο υπτιασμός, αυτό που η βιβλιογραφία στην ουσία μετράει κάθε φορά, είναι η έξω απόκλιση του πίσω μέρους (γ) ή η γωνία του αχιλλείου τένοντα (β) και όχι ο πρηνισμός.
Οι περισσότερες επιστημονικές δημοσιεύσεις χρησιμοποιούν τους ορισμούς αυτούς χωρίς συνέπεια ή και αντιφατικά, μπερδεύοντας τις δύο παραπάνω γωνίες μεταξύ τους. Υπάρχουν κι άλλες μεταβλητές που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση του πρηνισμού, όπως η διαμήκης γωνία της καμάρας (Longitudinal Arch Angle) και το FPI (Foot Posture Index). Εν τούτοις, οι μεταβλητές αυτές αφορούν στατική κατάσταση και όχι δυναμική, σε συνθήκες όπως το τρέξιμο, δηλαδή. Η πιο συνήθης μεταβλητή που χρησιμοποιείται, αφορά τον διαμήκη άξονα του ποδιού (διακεκομμένη γραμμή στην εικόνα 1) και οι περιστροφές γύρω από αυτόν υποκαθιστούν τις μετρήσεις για τον πρηνισμό (στην πραγματικότητα, έξω απόκλιση) και τον υπτιασμό (στην πραγματικότητα, έσω απόκλιση), δίνοντας τους εξής ορισμούς:
Έξω απόκλιση είναι η προς τα μέσα περιστροφή του ποδιού σε σχέση με τον διαμήκη άξονά του.
Έσω απόκλιση είναι η προς τα έξω περιστροφή του ποδιού σε σχέση με τον διαμήκη άξονά του.
Φυσική κίνηση
Όπως προαναφέραμε, ο πρηνισμός και ο υπτιασμός αποτελούν φυσικές και απαραίτητες “φάσεις” του κύκλου της βάδισης, ή του διασκελισμού στην περίπτωση του τρεξίματος. Κατά την κίνηση και κάθε φορά που το πόδι ακουμπάει το έδαφος, πρηνίζει κατά το 40% – 50% της διάρκειας επαφής του.
Όπως και σε οποιαδήποτε άλλη φυσική κίνηση, ο πρηνισμός θα έπρεπε να έχει έναν βέλτιστο βαθμό, αναλόγως φυσικά και του κάθε ατόμου. Γεγονός όμως είναι πως δεν έχουμε καμμία τέτοια ένδειξη που να προσδιορίζει αυτόν τον βέλτιστο βαθμό. Πιθανώς, υπερβολικό ή ελάχιστο επίπεδο πρηνισμού να μπορούσε να θεωρηθεί ως “μειονέκτημα”, παρ’ όλα αυτά, ακόμη και ένας αρκετός βαθμός πρηνισμού δεν φαίνεται να είναι κάτι που θα πρέπει να μας ανησυχεί.
Προβληματική χρήση μεταβλητών
Μία πρόσφατη έρευνα στην διαθέσιμη σχετική βιβλιογραφία, βρήκε 62 υποκατάστατες μεταβλητές μέτρησης σε επιστημονικές δημοσιεύσεις, οι οποίες προσπάθησαν να ποσοτικοποιήσουν τον πρηνισμό. Η ίδια έρευνα κατέληξε ότι αυτές οι μεταβλητές δεν μπορούσαν να συσχετιστούν μεταξύ τους και οι όποιοι πιθανοί συσχετισμοί αφορούσαν μόνο την ίδια μεταβλητή σε διαφορετικά χρονικά σημεία. Συνεπώς, οι υποκατάστατες αυτές μεταβλητές περιγράφουν πλήθος διαφορετικών κινήσεων του ποδιού και σε καμμία περίπτωση δε μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι συνδέονται με τον πρηνισμό.
Απόσβεση πρόσκρουσης
Ο πρηνισμός έχει συχνά περιγραφεί ως η φυσική μέθοδος του σώματος για να απορροφήσει τις δυνάμεις που αναπτύσσονται κατά την πρόσκρουση του ποδιού στο έδαφος. Η συγκεκριμένη περιγραφή δεν είναι η κατάλληλη, καθώς η φάση της πρόσκρουσης συντελείται τα πρώτα 40 – 50ms από την επαφή με το έδαφος, ενώ ο πρηνισμός (έξω απόκλιση) κορυφώνεται στα 150 – 200ms στο τρέξιμο και στα 250 – 350ms στην βάδιση.
Οπότε προκύπτει το ερώτημα: πώς κάτι που συμβαίνει αρκετά αργότερα κατά την επαφή με το έδαφος, μπορεί να αποσβέσει την πρόσκρουση που συμβαίνει νωρίτερα;
Δρομικοί τραυματισμοί
Ο “υπέρμετρος πρηνισμός” έχει πολύ συχνά συσχετιστεί με τραυματισμούς στο τρέξιμο και συγκεκριμένα, τραυματισμούς υπέρχρησης. Ο γνωστός σε όλους μας όρος του “υπερ – πρηνισμού”, έχει χρησιμοποιηθεί στην βιβλιογραφία για να περιγράψει κινδύνους τραυματισμού κατά το τρέξιμο. Οι πραγματικοί μηχανισμοί που μπορούν να προκαλέσουν τραυματισμό, όταν κάποιος “υπερ – πρηνίζει”, δεν είναι πλήρως κατανοητοί, παρά τις διάφορες θεωρίες που έχουν κατά καιρούς υπάρξει.
Το βασικό πρόβλημα με αυτόν τον όρο είναι ότι δεν υφίσταται κλινικός ορισμός, αφού ο “κανονικός” βαθμός πρηνισμού παραμένει άγνωστος. Ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να ορίσεις το “υπέρ” σε κάτι που δεν έχεις καταλήξει ποιο είναι το “κανονικό”.
Επιπλέον, αρκετή συζήτηση έχει γίνει όσον αφορά τον ρυθμό του πρηνισμού, ως πιθανή ένδειξη αυξημένου κινδύνου τραυματισμού. Και πάλι όμως, οι σχετικές ενδείξεις είναι αντιφατικές και δεν υπάρχουν και επιδημιολογικά στοιχεία.
Ένας λόγος που ο πρηνισμός έχει σχετισθεί με την πιθανότητα δρομικών τραυματισμών, είναι η σύνδεση μεταξύ του οπισθίου τμήματος του ποδιού και της κνήμης. Ο πρηνισμός (έξω απόκλιση) προκαλεί μία εσωτερική περιστροφή της κνήμης. Αν αυτή η περιστροφή είναι υπερβολική, μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα στο γόνατο.
Παρόλο που θα μας διευκόλυνε η συσχέτιση μεταξύ “υπερ – πρηνισμού” (ή “υπερ – απόκλισης) και κινδύνων τραυματισμού, τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία δεν επαρκούν για κάτι τέτοιο. Έχοντας βρεθεί πως οι μεταβλητές που έμμεσα “μετρούν” τον πρηνισμό, δεν συνδέονται μεταξύ τους, είναι αναμενόμενο να μην καταλήγουμε σε σαφή ευρήματα. Το επιστημονικό υπόβαθρο για τον συσχετισμό του βαθμού πρηνισμού και των τραυματισμών, δεν είναι επαρκές.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα στις μελέτες βιομηχανικής του πρηνισμού, είναι ότι οι περισσότερες έχουν μικρό αριθμό συμμετεχόντων, οπότε είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε πιο γενικευμένα συμπεράσματα, σε σχέση με την πιθανότητα τραυματισμού. Την προηγουμένη δεκαετία, η πλειονότητα των ερευνών είχε αντικρούσει την συγκεκριμένη σύνδεση. Για παράδειγμα, οι Nigg και Hintermann βρήκαν ότι το 40% – 50% των δρομέων που υπερπρηνίζουν, δεν κινδυνεύει από τραυματισμούς υπέρχρησης. Δεν αποκλείουμε το να επιδρά αλλά σίγουρα δεν αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα.
Σύνοψη
1. Ο πρηνισμός είναι μία φυσική κίνηση του ποδιού, αποτελώντας έναν όρο που, παρότι χρησιμοποιείται ευρέως, δεν είναι πλήρως κατανοητός. Συχνά σχετίζεται με δρομικούς τραυματισμούς αλλά οι επιστημονικές ενδείξεις δεν επαρκούν για να στηρίξουμε αυτό το συμπέρασμα.
2. Δεν υπάρχει κλινικός όρος “υπερ” – πρηνισμός. Συνεπώς, θα πρέπει να αποφεύγεται.
Πηγή:
Nigg, Benno & Behling, Anja-Verena & Hamill, Joseph. (2019). Foot pronation. Footwear Science. 11. 131-134. 10.1080/19424280.2019.1673489.
Βιβλιογραφία
- Nigg BM. Biomechanics of sport shoes. Canada: University of Calgary; 2010.
- Inman VT. The joints of the ankle. Baltimore: Williams & Wilkins; 1976.
- Areblad M, Nigg BM, Ekstrand J, Olsson KO, Ekstr€om H. Three-dimensional measurement of rearfoot motion during running. J Biomech. 1990;23:933–940. doi:10.1016/0021-9290(90)90358-A
- Hunt AE, Fahey AJ, Smith RM. Static measures of calcaneal deviation and arch angle as predictors of rearfoot motion during walking. Aust J Physiother. 2000;46(1):9–16. doi:10.1016/S0004-9514(14)60309-3
- Moseley L, Smith R, Hunt A, Gant R. Three-dimensional kinematics of the rearfoot during the stance phase of walking in normal young adult males. Clin Biomech. 1996;11(1):9–45. doi:10.1016/0268- 0033(95)00036-4
- Engsberg JR, Andrews JG. Kinematic analysis of the talocalcaneal/talocrural joint during running support. Med Sci Sports Exerc. 1987;19:275–284.
- Reinschmidt C, van Den Bogert AJ, Murphy N, Lundberg A, Nigg BM. Tibiocalcaneal motion during running, measured with external and bone markers. Clin Biomech. 1997;12(1);8–16. doi:10.1016/ S0268-0033(96)00046-0
- Cheung RTH, Ng GYF. Efficiency of motion control shoes for reducing excessive rearfoot motion in fatigued runners. Phys Ther Sport. 2007;8;75–81. doi:10.1016/j.ptsp.2006.12.002
- Rossner Buchanan K, Davis IS. The relationship between forefoot, midfoot, and rearfoot static alignment in pain-free individuals. J Orthop Sports Phys Ther. 2005;35, 559–566. doi:10.2519/jospt.2005.1541
- McPoil TG, Cornwall MW. Use of the longitudinal arch angle to predict dynamic foot posture in walking. J Am Podiatr Med Assoc. 2005;95:114–120. doi:10.7547/0950114
- Redmond AC, Crosbie J, Ouvrier RA. Development and validation of a novel rating system for scoring standing foot posture: The Foot Posture Index. Clin Biomech. 2006;21(1), 89–98. doi:10.1016/j.clinbiomech. 2005.08.002
- Elftman H. The transverse tarsal joint and its control. Clin Orthop. 1960;16:41–46.
- Sarrafian SK. Functional characteristics of the foot and plantar aponeurosis under tibiotalar loading. Foot Ankle. 1987;8(1):4–18. doi:10.1177/107110078700800103
- Tansey PA, Briggs PJ. Active and passive mechanisms in the control of heel supination. Foot Ankle Surg. 2001;7:131–136. doi:10.1046/j.1460-9584.2001.00264.x
- Behling A-V, Manz S, von Tscharner V, Nigg BM. Longitudinal arch angle and Achilles tendon angle dominate foot movement. Abstract presented Oct. 26-28, 2018. 19th Annual Alberta Biomedical Engineering Conference, Banff.
- James SL, Bates BT, Osternig LR. Injuries to runners. Am J Sports Med. 1978;6:40–50. doi:10.1177/036354657800600202
- Milner C, Ferber R, Pollard C, Hamill J, Davis I. Biomechanical factors associated with tibial stress fracture in female runners. Med Sci Sports Exerc. 2006;38:323–328. doi:10.1249/01.mss.0000183477.75808.92
- Horwood AM, Chockalingam N. Defining excessive, over, or hyper-pronation: A quandary. Foot. 2017;31:49–55. doi:10.1016/j.foot.2017.03.001
- Messier SP, Pittala KA. Etiologic factors associated with selected running injuries. Med Sci Sports Exerc. 1988;20:501–505.
- Vtasalo JT, & Kvist, M. Some biomechanical aspects of the foot and ankle in athletes with and without shin splints. Am J Sports Med. 1983;11:125–130. doi:10.1177/036354658301100304
- Hetsroni I, Finestone A, Milgrom C, Sira DB, Nyska M, Radeva-Petrova D, Ayalon M. A prospective biomechanical study of the association between foot pronation and the incidence of anterior knee pain among military recruits. J Bone Joint Surg Br. 2006:88:905–908. doi:10.1302/0301-620X. 88B7.17826
- Stefanyshyn DJ, Stergiou P, Lun VMY, Meeuwisse WH. Dynamic variables and injuries in running. In: Hennig EM, Stacoff A. (Eds.). Proceedings of the Fifth Symposium on Footwear Biomechanics. Schlieren: Department of Minerals, ETH Zurich; 2001:74-75.
- Taunton JE, Ryan MB, Clement DB, McKenzie DC, Lloyd-Smith DR, Zumbo BD. A retrospective case–control analysis of 2002 running injuries. Br J Sports Med. 2002;36:95–101. doi:10.1136/bjsm.36.2.95
- van der Worp MP, Ten Haaf DSM, van Cingel R, de Wijer A, Nijhuis-van der Sanden MWG, Staal JB. Injuries in runners; a systematic review on risk factors and sex differences. PLoS One. 2015;10:e0114937. doi:10.1371/journal.pone.0114937
- van Gent RN, Siem D, van Middelkoop M, van Os AG, Bierma-Zeinstra SMA, Koes BW, Taunton JE. Incidence and determinants of lower extremity running injuries in long distance runners: A systematic review commentary. Br J Sports Med. 2007;41:469–480. doi:10.1136/bjsm.2006.033548
- Lun V, Meeuwisse WH, Stergiou P, Stefanyshyn D. Relation between running injury and static lower limb alignment in recreational runners. Br J Sports Med. 2004;38:576–580.
- Nielsen RO, Buist I, Parner ET, Nohr EA, Sørensen H, Lind M, Rasmussen S. Foot pronation is not associated with increased injury risk in novice runners wearing a neutral shoe: A 1-year prospective cohort study. Br J Sports Med. 2014;48:440–447. doi:10.1136/bjsports-2013-092202
- Nilstad A, Andersen TE, Bahr R, Holme I, Steffen K. Risk factors for lower extremity injuries in elite female soccer players. Am J Sport Med. 2014;42:940–948.
- Hintermann B, Nigg BM. Pronation in runners. Implications for injuries. Sports Med (Auckland, N.Z.). 1998;26:169–176. doi:10.2165/00007256-199826030-00003
Σαλονάτος
Συμμετέχω στο διάλογο σ’ αυτό το «καυτό» και διφορούμενο θέμα με μια ιστορία απ’ την προσωπική μου δρομική-προπονητική «κρύπτη».
Πάτρα δεκαετία του 80. Ένας δρομέας ικανότατος από ανταγωνιστικό σύλλογο (δεν έχω την άδειά του , οπότε δεν αναφέρω το όνομά του) έτρεχε με τόσο «υπερπρηνισμό» που μετά από καναδυο εκατοντάδες χιλιόμετρα από το στραβοπάτημα η φτέρνα του «ισοπέδωνε» τον αφρό και σχεδόν έβρισκε στο έδαφος!!! Αυτό δεν τον εμπόδισε να κατεβεί πολύ κάτω από 2.30 μαραθώνιο χωρίς κανένα πρόβλημα (απ’ όσο θυμάμαι) εξαιτίας αυτής της «παράξενης» εμβιομηχανικής της κίνησης.
Echetlos
@alexandergeorgiousalonatos Πολλά αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν, Αλέξανδρε.
Κλασικότερο όλων, η περίπτωση Gebrselassie. Καλούτσικη καριέρα έκανε, παρά τον πρηνισμό του…
https://www.youtube.com/watch?v=EAW87NsiGuI&t=60s
pseiras
Σε στάδια που ετρεχε αυτος ο μεγαλος αθλητης , δεν φαινοταν τοσο εντονο το πατημα του παντως , εως καθόλου.
(Μετα το ανατριχιαστικο βιντεο , μαλλον πρεπει ο υπερ-πρηνισμος να επανελθει ως δόκιμος)
Echetlos
@pseiras Στα 5Κ-10Κ, δεν ήταν τόσο εμφανής ο πρηνισμός του διότι:
α) Το πάτημά του ήταν πολύ πιο μπροστά, σε σχέση με το πιο “γεμάτο” στην άσφαλτο. Ο πρηνισμός μειώνεται όσο πιο forefoot πατάς.
β) Το πάχος της σόλας του κανονικού παπουτσιού (συν την στενή βάση των Adios, εν προκειμένω) εντείνει τον πρηνισμό, εν συγκρίσει με τα spikes.
https://runblogger.com/2010/08/on-overpronation-and-neutral-running.html
pseiras
@echetlos
Ταχυτητες -> μικροτερο contact time + παπουτσι = διαφορετικο πατημα.
Δεν θα πηγαινε το μυαλο μου αλλα πολυ λογικο μου φαινεται τωρα.
Thanks
Echetlos
😉
big-blue
Ώπα! Τι λες για τη φθινοπωρινή περιπέτειά μου;
«Ο πρηνισμός (έξω απόκλιση) προκαλεί μία εσωτερική περιστροφή της κνήμης. Αν αυτή η περιστροφή είναι υπερβολική, μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα στο γόνατο»
Πολύ ωραία, επιστημονική αντιμετώπιση στο θέμα.
Echetlos
@big-blue Κοίτα, εγώ δεν πιστεύω ότι άρχισες ξαφνικά να πρηνίζεις, ενώ πριν ήσουν εντελώς neutral. Πόσω μάλλον σε μία περίοδο που έκανες παράλληλα και ενδυνάμωση, οπότε όλη η κινητική αλυσίδα σου “ισχυροποιήθηκε”.
Συν τοις άλλοις, το κείμενο μιλάει για “υπερβολική περιστροφή”.
Πολύ δύσκολο να βρεις την αιτία σε τέτοιες περιπτώσεις, γι’ αυτό και είχες τόσες πολλές και διαφορετικές διαγνώσεις από τους ειδικούς.