Τι γνωρίζουμε τελικά για τον πρηνισμό;

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, μεγάλη συζήτηση έχει γίνει σχετικά με τον πρηνισμό και το αν αυτός αποτελεί ενδεχόμενη αιτία τραυματισμού ή απλά τον φυσικό μηχανισμό απόσβεσης των κραδασμών. Παρ’ όλα αυτά, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, η γνώση μας γύρω από την συγκεκριμένη μηχανική του σώματος είναι περιορισμένη.

Οι όροι πρηνισμός και έξω απόκλιση (eversion) του ποδιού, έχουν χρησιμοποιηθεί πολλές φορές ως εναλλάξιμοι στην βιβλιογραφία, μιας και οι δύο περιγράφουν την περιστροφή γύρω από δύο διαφορετικούς άξονες του ποδιού. Επειδή πρόκειται για μια ιδιαίτερη άρθρωση, ιδίως λόγω της θέσης του αστραγάλου, αναγκαστικά μετράμε μεταβλητές που αφορούν την έξω απόκλιση, ώστε να προσεγγίσουμε την πραγματική κίνηση του πρηνισμού, χωρίς όμως αυτές να μπορούν να εξυπηρετήσουν ολοκληρωμένα τον σκοπό μας. Καθώς ο πρηνισμός είναι κάτι φυσικό και απαραίτητος για δραστηριότητες όπως π.χ. το τρέξιμο, οι μεταβλητές αυτές δεν μας βοηθούν επαρκώς να καταλήξουμε ποιο είναι ο βέλτιστος, ή αποδεκτός, βαθμός πρηνισμού. Επιπλέον, οι απόψεις σχετικά με την συγκεκριμένη κίνηση του ποδιού, ποικίλουν μεταξύ των ερευνητών και των κλινικών γιατρών και τις περισσότερες φορές οδηγούν σε αμφιλεγόμενα ή και λάθος  συμπεράσματα. Ειδικά όσον αφορά τον συσχετισμό πρηνισμού και δρομικών τραυματισμών, όσο κι αν σας φαίνεται παράξενο, αυτός δεν έχει βρεθεί σε καμμία έρευνα με ικανό αριθμό δειγμάτων, είτε εγκάρσια είτε διαμήκη. Ως εκ τούτου, το ζήτημα του πρηνισμού πρέπει να επανεξεταστεί σε νέα βάση.

Το ανθρώπινο πόδι αποτελείται από 28 οστά, 33 αρθρώσεις και περισσότερους από 100 μύες, συνδέσμους και τένοντες, οπότε η “αποκωδικοποίηση” της κίνησης μίας τόσο πολύπλοκης κατασκευής δεν είναι εύκολη.

Το πόδι μπορεί να χωριστεί σε τρία τμήματα, το οπίσθιο, το μεσαίο και το εμπρόσθιο.
Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, η έρευνα σχετικά με την βιομηχανική του σημείου έχει επικεντρωθεί κυρίως στο οπίσθιο τμήμα. Εκεί υπάρχουν δύο βασικές αρθρώσεις: η υπαστραγαλική (μεταξύ του αστραγάλου και της πτέρνας) και η ποδοκνημική (μεταξύ του αστραγάλου και της κνήμης). Η ποδοκνημική άρθρωση (αυτή που οι περισσότεροι γνωρίζουμε ως αστράγαλος) κινείται πέριξ ενός σχεδόν καθέτου άξονα. Ο άξονας της υπαστραγαλικής άρθρωσης (εικόνα 1) είναι μία γραμμή που ξεκινάει σχεδόν από το έδαφος και την πίσω/εξωτερική πλευρά του ποδιού, με κατεύθυνση προς την εμπρόσθια/εσωτερική πλευρά και με κλίση περίπου 42°.

Εικόνα 1: ο άξονας κίνησης της υπαστραγαλικής άρθρωσης. Η διακεκομμένη γραμμή δείχνει τον διαμήκη άξονα του ποδιού.

Οι περιστροφές γύρω από τον άξονα της υπαστραγαλικής άρθρωσης, ορίζονται ως πρηνισμός (pronation) και υπτιασμός (supination):
Ο πρηνισμός είναι η προς τα μέσα περιστροφή του πίσω μέρους του ποδιού, κατά τον άξονα κίνησης της άρθρωσης.
Ο υπτιασμός είναι η προς τα έξω περιστροφή του πίσω μέρους του ποδιού, κατά τον άξονα κίνησης της άρθρωσης.

Η ποσοτικοποίηση του πρηνισμού και υπτιασμού σε πραγματικές συνθήκες, όπως για παράδειγμα το τρέξιμο, είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη, καθώς δε μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στο οστό του αστραγάλου από την εξωτερική του πλευρά. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι επιστήμονες έχουν εισαγάγει μεταβλητές που προσομοιάζουν την κίνηση του πρηνισμού. Οι πιο συχνές είναι της γωνίας του πίσω μέρους του ποδιού και της γωνίας του αχιλλείου τένοντα (εικόνα 2).

Εικόνα 2: Παρόλο που η πραγματική κίνηση της άρθρωσης του αστραγάλου είναι ο πρηνισμός και ο υπτιασμός, αυτό που η βιβλιογραφία στην ουσία μετράει κάθε φορά, είναι η έξω απόκλιση του πίσω μέρους (γ) ή η γωνία του αχιλλείου τένοντα (β) και όχι ο πρηνισμός.

Οι περισσότερες επιστημονικές δημοσιεύσεις χρησιμοποιούν τους ορισμούς αυτούς χωρίς συνέπεια ή και αντιφατικά, μπερδεύοντας τις δύο παραπάνω γωνίες μεταξύ τους. Υπάρχουν κι άλλες μεταβλητές που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση του πρηνισμού, όπως η διαμήκης γωνία της καμάρας (Longitudinal Arch Angle) και το FPI (Foot Posture Index). Εν τούτοις, οι μεταβλητές αυτές αφορούν στατική κατάσταση και όχι δυναμική, σε συνθήκες όπως το τρέξιμο, δηλαδή. Η πιο συνήθης μεταβλητή που χρησιμοποιείται, αφορά τον διαμήκη άξονα του ποδιού (διακεκομμένη γραμμή στην εικόνα 1) και οι περιστροφές γύρω από αυτόν υποκαθιστούν τις μετρήσεις για τον πρηνισμό (στην πραγματικότητα, έξω απόκλιση) και τον υπτιασμό (στην πραγματικότητα, έσω απόκλιση), δίνοντας τους εξής ορισμούς:
Έξω απόκλιση είναι η προς τα μέσα περιστροφή του ποδιού σε σχέση με τον διαμήκη άξονά του.
Έσω απόκλιση είναι η προς τα έξω περιστροφή του ποδιού σε σχέση με τον διαμήκη άξονά του.

Φυσική κίνηση

Όπως προαναφέραμε, ο πρηνισμός και ο υπτιασμός αποτελούν φυσικές και απαραίτητες “φάσεις” του κύκλου της βάδισης, ή του διασκελισμού στην περίπτωση του τρεξίματος. Κατά την κίνηση και κάθε φορά που το πόδι ακουμπάει το έδαφος, πρηνίζει κατά το 40% – 50% της διάρκειας επαφής του.
Όπως και σε οποιαδήποτε άλλη φυσική κίνηση, ο πρηνισμός θα έπρεπε να έχει έναν βέλτιστο βαθμό, αναλόγως φυσικά και του κάθε ατόμου. Γεγονός όμως είναι πως δεν έχουμε καμμία τέτοια ένδειξη που να προσδιορίζει αυτόν τον βέλτιστο βαθμό. Πιθανώς, υπερβολικό ή ελάχιστο επίπεδο πρηνισμού να μπορούσε να θεωρηθεί ως “μειονέκτημα”, παρ’ όλα αυτά, ακόμη και ένας αρκετός βαθμός πρηνισμού δεν φαίνεται να είναι κάτι που θα πρέπει να μας ανησυχεί.

Προβληματική χρήση μεταβλητών

Μία πρόσφατη έρευνα στην διαθέσιμη σχετική βιβλιογραφία, βρήκε 62 υποκατάστατες μεταβλητές μέτρησης σε επιστημονικές δημοσιεύσεις, οι οποίες προσπάθησαν να ποσοτικοποιήσουν τον πρηνισμό. Η ίδια έρευνα κατέληξε ότι αυτές οι μεταβλητές δεν μπορούσαν να συσχετιστούν μεταξύ τους και οι όποιοι πιθανοί συσχετισμοί αφορούσαν μόνο την ίδια μεταβλητή σε διαφορετικά χρονικά σημεία. Συνεπώς, οι υποκατάστατες αυτές μεταβλητές περιγράφουν πλήθος διαφορετικών κινήσεων του ποδιού και σε καμμία περίπτωση δε μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι συνδέονται με τον πρηνισμό.

Απόσβεση πρόσκρουσης

Ο πρηνισμός έχει συχνά περιγραφεί ως η φυσική μέθοδος του σώματος για να απορροφήσει τις δυνάμεις που αναπτύσσονται κατά την πρόσκρουση του ποδιού στο έδαφος. Η συγκεκριμένη περιγραφή δεν είναι η κατάλληλη, καθώς η φάση της πρόσκρουσης συντελείται τα πρώτα 40 – 50ms από την επαφή με το έδαφος, ενώ ο πρηνισμός (έξω απόκλιση) κορυφώνεται στα 150 – 200ms στο τρέξιμο και στα 250 – 350ms στην βάδιση.
Οπότε προκύπτει το ερώτημα: πώς κάτι που συμβαίνει αρκετά αργότερα κατά την επαφή με το έδαφος, μπορεί να αποσβέσει την πρόσκρουση που συμβαίνει νωρίτερα;

Δρομικοί τραυματισμοί

Ο “υπέρμετρος πρηνισμός” έχει πολύ συχνά συσχετιστεί με τραυματισμούς στο τρέξιμο και συγκεκριμένα, τραυματισμούς υπέρχρησης. Ο γνωστός σε όλους μας όρος του “υπερ – πρηνισμού”, έχει χρησιμοποιηθεί στην βιβλιογραφία για να περιγράψει κινδύνους τραυματισμού κατά το τρέξιμο. Οι πραγματικοί μηχανισμοί που μπορούν να προκαλέσουν τραυματισμό, όταν κάποιος “υπερ – πρηνίζει”, δεν είναι πλήρως κατανοητοί, παρά τις διάφορες θεωρίες που έχουν κατά καιρούς υπάρξει.

Το βασικό πρόβλημα με αυτόν τον όρο είναι ότι δεν υφίσταται κλινικός ορισμός, αφού ο “κανονικός” βαθμός πρηνισμού παραμένει άγνωστος. Ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να ορίσεις το “υπέρ” σε κάτι που δεν έχεις καταλήξει ποιο είναι το “κανονικό”.
Επιπλέον, αρκετή συζήτηση έχει γίνει όσον αφορά τον ρυθμό του πρηνισμού, ως πιθανή ένδειξη αυξημένου κινδύνου τραυματισμού. Και πάλι όμως, οι σχετικές ενδείξεις είναι αντιφατικές και δεν υπάρχουν και επιδημιολογικά στοιχεία.

Ένας λόγος που ο πρηνισμός έχει σχετισθεί με την πιθανότητα δρομικών τραυματισμών, είναι η σύνδεση μεταξύ του οπισθίου τμήματος του ποδιού και της κνήμης. Ο πρηνισμός (έξω απόκλιση) προκαλεί μία εσωτερική περιστροφή της κνήμης. Αν αυτή η περιστροφή είναι υπερβολική, μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα στο γόνατο.

Παρόλο που θα μας διευκόλυνε η συσχέτιση μεταξύ “υπερ – πρηνισμού” (ή “υπερ – απόκλισης) και κινδύνων τραυματισμού, τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία δεν επαρκούν για κάτι τέτοιο. Έχοντας βρεθεί πως οι μεταβλητές που έμμεσα “μετρούν” τον πρηνισμό, δεν συνδέονται μεταξύ τους, είναι αναμενόμενο να μην καταλήγουμε σε σαφή ευρήματα. Το επιστημονικό υπόβαθρο για τον συσχετισμό του βαθμού πρηνισμού και των τραυματισμών, δεν είναι επαρκές.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα στις μελέτες βιομηχανικής του πρηνισμού, είναι ότι οι περισσότερες έχουν μικρό αριθμό συμμετεχόντων, οπότε είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε πιο γενικευμένα συμπεράσματα, σε σχέση με την πιθανότητα τραυματισμού. Την προηγουμένη δεκαετία, η πλειονότητα των ερευνών είχε αντικρούσει την συγκεκριμένη σύνδεση. Για παράδειγμα, οι Nigg και Hintermann βρήκαν ότι το 40% – 50% των δρομέων που υπερπρηνίζουν, δεν κινδυνεύει από τραυματισμούς υπέρχρησης. Δεν αποκλείουμε το να επιδρά αλλά σίγουρα δεν αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα.

Σύνοψη

1. Ο πρηνισμός είναι μία φυσική κίνηση του ποδιού, αποτελώντας έναν όρο που, παρότι χρησιμοποιείται ευρέως, δεν είναι πλήρως κατανοητός. Συχνά σχετίζεται με δρομικούς τραυματισμούς αλλά οι επιστημονικές ενδείξεις δεν επαρκούν για να στηρίξουμε αυτό το συμπέρασμα.

2. Δεν υπάρχει κλινικός όρος “υπερ” – πρηνισμός. Συνεπώς, θα πρέπει να αποφεύγεται.

Πηγή:
Nigg, Benno & Behling, Anja-Verena & Hamill, Joseph. (2019). Foot pronation. Footwear Science. 11. 131-134. 10.1080/19424280.2019.1673489.

Βιβλιογραφία